Para Penguasa di “Jantung” Uliaser --- pada masa Kolonial (1600an – 1942) --- (bag 8)

                                                                           Oleh Ferdy Lalala

                                                    Pengoreksi Naskah : Adryn. Anakotta

D.3. Masa Pemerintahan Hindia Belanda  (1803/1804 – 1810 dan 1817 – 1942)

§                     Periode II (1810 – 1942)

        (Masa Kekuasaan Hindia Belanda II di Maluku/Ambon : 25 Maret 1817 – 25 Maret 1942)

A.     Bagian VIII (1848 – 1866)

II. ASSISTEN RESIDENT VAN SAPAROEA      

1)      Hendrik Daniël Adriaan van der Goes (7 juni 1848 – 1854¹)

(Hendrik Daniël Adriaan van der Goes diangkat sebagai Ambtenaar kelas 2 untuk Hindia Belanda, melalui Besluit tertanggal 22 April 1842. Ia berangkat ke Hindia Belanda atau Nusantara sejak 1 Oktober 1842)².

Sejak (1845 – 1848³), van der Goes diangkat sebagai Secretary Karesidenan Manado merangkap Secretary Landraad Manado atau disebut Land Minahasa Raad, Vendumeester dan notaris, serta Presiden Wees en boedel kamer.  Ia bertugas di masa Resident A.J. van Olpen (1843 – 1848⁴).

3 tahun bertugas di Manado, ia dipromosikan menjadi Assisten Residen Saparua, menggantikan Reinier Carel Scherius, yang dipromosikan menjadi Resident Manado (1848 – 1852).

Posisi van der Goes di Manado digantikan oleh Douwes Dekker (1848 – 1852⁵).

Di Saparua, ia bertugas selama 6 tahun, dan “menghadapi” masalah tentang “perebutan” jabatan Radja di Negeri Haruku⁶.

Tahun 1857, van der Goes ditunjuk sebagai Resident Banda (1857 – 1864⁷), menggantikan A.L. Andriesse  (1855 – 1857⁸).  Posisi Assisten Resident Saparua digantikan oleh Wilhelm Schminke.

Saat bertugas di Banda inilah, ia memimpin ekspedisi ke Papua Nuigini. Hasil ekspedisi ke Papua Nuigini, kemudian ia bukukan dalam bukunya : Nieuw Guinea, ethnographisch en natuurkundig onderzocht en beschreven in 1858⁹

H.D.A van der Goes lahir pada 14 Oktober 1805 di Oud-Loosdrecht in Utrecht dan dibaptis pada 20 Oktober 1805¹⁰. Orang tua saksi rohaninya adalah orangtuanya sendiri, Adriaan Willem van der Goes dan Henrietta de Barck¹¹.

(Ia menikah dengan Maria Antonia Engles di Amsterdam pada tanggal 22 Mei 1844.

Saudara istrinya adalah sersan Wilhelmus Engles yang berdinas di Ambon pada tahun 1857. Istrinya meninggal ditahun 1865 dan van der Goes sendiri,meninggal di Den Helder pada 1869)¹².

Puing-puing Gereja di Saparoea (1854)

2)      Wilhelm Schminke (11 Juni 1854 – 1859¹³)

Wilhelm Schminke mulai bertugas sebagai Ambtenaar surnumerair di Afdeling Rau, Karesidenan Aijer Bangies (Air Bangis), Gubernemen Sumatera Westkust (Pantai Barat Sumatera. Ia bertugas sejak 1842 – 1847¹⁴, dimasa Assisten Resident Rau, J.J. Smit (1841 – 1845¹⁵).

----Sebelum tahun 1845, Afdeling Rau masuk dalam wilayah Karesidenan Aijer Bangis, namun sejak 1845, Afdeling ini dimasukan ke wilayah Karesidenan Padangsche Bovenlanden (Kota Padang)---

Pada 11 Oktober 1847 ia dimutasikan ke Afdeling Tanah Datar (1847 – 1848¹⁶) dengan jabatan yang sama. Afdeling Tanah Datar juga masuk wilayah Karesidenan Padangsche Bovenlanden.

Tahun 1848 ia dipromosikan menjadi Komisariat di Karesidenan Padangsche Bovenlanden (1848 – 1853¹⁷), menggantikan J.T. Nieuwenhuizen (1847 – 1848¹⁸).

Tanggal 7 Juli 1853, Schminke dimutasi ke Kantor Assisten Resident Bengkulu (1853 – 1854)¹⁹

Pada 11 juni 1854, Schminke di promosikan  sebagai Asisten Resident Saparua dan Haruku. Ia juga merangkap sebagai Notaris dan Vendumesster.

Selesai bertugas di Saparua, Schminke memasuki masa pensiun dan pensiun pada  5 juli 1860²⁰.  Jabatan Assisten Resident Saparua digantikan oleh Willem Anthonie Duvelaar van Campen.

Wilhelm Schminke diketahui Lahir di Hilmarshausen, Keur-Hessen pada 13 Juli 1814²¹ dan meninggal pada 25 Maret 1869²²

3)      Willem Anthonie Duvelaar van Campen (14 feb 1859 – 1861²³)

(Melalui Surat Keputusan tertanggal 12 September 1843, Willem Anthonie Duvelaar van Campen diangkat menjadi Ambtenar kelas II)²⁴.

Tahun 1845, ia ditunjuk sebagai Komisariat yang bertugas di Karesidenan Pasuruan (1845 – 1851²⁵)

 Pada  9 agustus 1855 dipromosikan menjadi Asisten Residen Hitu-Larike (1855 – 1859²⁶), menggantikan Jacobus Everhadus Bernard (1846 – 1855²⁷).

Pada 14 Februari 1859 menjadi Asisten Residen Saparua dan Haruku, menggantikan

Wilhelm Schminke. Jabatan Assisten Residen Hitu Larike-Larike digantikan oleh Andries Pieter van Leeuwen (1859 – 1861²⁸).

Bertugas 2 tahun di Saparua, salah satunya ia menulis artikel pendek berjudul warme en zoute bronnen op Saparoea en Haroekoe. Artikel pendek ini dimuat pada Naturkundig Tidschrift voor Nederlandsch Indie²⁹. Artikel ini menjelaskan bahwa di Saparua, tepatnya di Negeri Tiouw terdapat 2 sumber air panas, yaitu air panas besar dan air panas kecil³⁰.

Selesai bertugas di Saparua, ia berlibur selama 2 tahun di Eropa, dan melalui besluit tertanggal 13 Maret 1863, ia dinyatakan pensiun sebagai Ambtenaar. Jabatan Assisten Resident Saparua digantikan oleh Andries Pieter van Leeuwen.

W.A. Duvelaar van Campen diketahui  meninggal di Pasuruan pada 31 Maret 1897³¹.

Tentang keluarga :

W.A. Duvelaar van Campen lahir pada 15 Oktober 1820³² di Mons, dan menikah dengan Maria Henrietta Goedkoop pada 29 September 1845³³ di Pasuruan.

Istrinya ini lahir tahun 1818 dan merupakan putri dari Johan Fredrik Goedkop dan Virginie Beilard³⁴.

Salah satu putri van Campen, Frederika Anthoneta Petronela Elizabeth Duvelaar van Campen menikah dengan Carl Wilhelm Julius Cartall³⁵.

Carl Wilhelm Julius Cartall  adalah Gezaghebber  Afdeling Wahai, Seram Utara  (1859-1863³⁶).

      

4)      Andries Pieter van Leeuwen (27 agustus 1861 – 1863³⁷)

Andries Pieter van Leeuwen pertama kali tiba di Hindia Belanda pada 25 oktober 1847³⁸, pada 21 Des 1850 di tunjuk sebagai Komisariat kelas 3, yang bertugas di karesidenan Batavia (1850 – 1852³⁹). Pangkatnya naik menjadi Komisariat kelas 2 pada 30 Januari 1852 (1852 -1855⁴⁰),dan 18 Februari 1856 menjadi komisaris kelas 1 di kantor yang sama ( 1855 – 1857⁴¹).

Pada 30 Maret 1859, dipromosikan menjadi Asisten Residen Hitu- Larike (1859 – 1861⁴²), menggantikan W.A. Duvelaar van Campen (1855 – 1859) yang dimutasikan ke Saparua.

A.P. van Leeuwen juga merangkap jabatan sebagai Presiden Landraad, Notaris dan Vendumeester.

Bertugas 2 tahun di Hitu, pada 27 Agustus 1861, ia ditunjuk sebagai Asisten Resident Saparua-Haruku, menggantikan W.A. Duvelaar van Campen (1859 – 1861).

Pada tanggal 27 April 1863, A.P. van Leeuwen dimutasi dan menjadi Secretary Karesidenan Besuki (1863 – 1867⁴³). Jabatan yang ditinggalkan A.P. van Leeuwen digantikan oleh Matthias Herman Willem Nieuwenhuijs.

Pada 14 Juni 1867, ia dimutasi menjadi Secretary karesidenan Padangsche Bovenlanden (1867 – 1873⁴⁴), dilanjutkan ke Karesidenan Pasuruan (1873 – 1875⁴⁵).

Pada 7 Februari 1875, ia ditunjuk sebagai Assisten Residen voor de komptabiliteit di Karesidenan Surabaya (1875 – 1877⁴⁶)

Pada tahun 1778, ia diberhentikan dan kembali pulang ke Negeri Belanda, dan meninggal pada 28 Februari 1898⁴⁷ di Apeldorn.

Andries Pieter van Leeuwen, lahir di Amsterdam pada 8 Feb 1828⁴⁸, dan merupakan anak bungsu dari Hendrik Frederik van Leeuwen en Gesina Ernestina van der Dussen⁴⁹.

 Ia diketahui menikah 2 kali, yang pertama di Roterdam dengan Regina Catharina Margaretha van Calkar pada 22 Januari 1880^50. Istri pertama ini merupakan, putri dari Johannes Herman van Calkar dan Anna Sibilla Margaretha de Veer⁵¹, yang lahir di Amsterdam pada 17 September 1853 dan meninggal di Hees pada 16 Jan 1886⁵²

Yang kedua dengan Diewertje van Beek pada 7 Januari 1892⁵³ di Nieuwer Amstel. Istri kedua ini lahir pada tahun 1866⁵⁴

Kakak perempuannya, Wilhelmina Margaretha Elizabeth van Leeuwen menikah⁵⁵ dengan Karel Cecille Alexander Van Hogendorp (1819-1854),  putra dari Carel Siradus Willem van Hogendorp⁵⁶, Gubernur Hindia Belanda (1840 – 1841⁵⁷)

5)      Matthias Herman Willem Nieuwenhuijs (15 Mei 1863 – 4 Nov 1864⁵⁸)

Sejak 28 Februari 1846, di angkat menjadi Komisariat kelas 3, yang bertugas di Algemene Secretary (1846 – 1850⁵⁹)

Pada 6 Februari 1850 menjadi Komisariat kelas 2, yang bertugas  pada Karesidenan Surabaya (1850 – 1852⁶⁰), tanggal 25 Juli 1852, pangkatnya menjadi Komisariat kelas 1 dan bertugas di tempat yang sama (1852 – 1855⁶¹).

Selesai berdinas di Surabaya, pada 15 Oktober 1855 dipromosikan menjadi Secretary Karesidenan Banda (1855 – 1858⁶²), menggantikan C.N. H. Baron van Lawick van Pabst (1848 – 1855⁶³).

Di Banda, M.H.W. Nieuwenhuijs merangkap jabatan sebagai Fiscal, Vendumeester dan Syahbandar.

Pada 23 November 1858, ia menjadi Secretary Karesidenan Bagelan (1858 – 1860⁶⁴), selesai bertugas, ia ke Eropa untuk berlibur selama 2 tahun.

Pada 15 Mei 1863 ditunjuk sebagai Asisten Resident Saparua, menggantikan A.P. van Leeuwen yang dimutasikan ke Karesidenan Besuki.

Setahun lebih bertugas di Saparua, M.H.W. Nieuwenhuijs kembali dimutasikan pada 4 November 1864 menjadi Resident Banda (1864 – 1866⁶⁵) menggantikan Hendrik Daniel van der Goes (1858 – 1864⁶⁶). H.D.A van der Goes juga pernah menjadi Assisten Resident Saparua beberapa tahun sebelumnya (1848 – 1854).

2 Tahun bertugas di Banda, pada 6 Desember 1866, ia menjadi Residen Ternate (1866 – 1869⁶⁷), menggantikan Petrus van der Craab (1863 – 1866⁶⁸) yang dipromosikan menjadi Resident Ambon (1866 – 1869⁶⁹).

Pada tanggal 30 Januari 1869, ia kembali dimutasikan ke Ambon untuk menggantikan Petrus van de Craab sebagai Resident Ambon (1869 – 1870⁷⁰). Petrus van der Craab, 2 tahun kemudian menjadi Resident Manado (1872 – 1875⁷¹).

Sehabis bertugas di Ambon, ia kembali berlibur selama 2 tahun, dan pada 24 November 1872 ditunjuk menjadi Resident Palembang (1872 – 1873⁷²), menggantikan F.E.P. van den Bosche (1870 – 1872⁷³).

Pada 11 Mei 1873, M.H.W. Nieuwenhuijs kembali dimutasikan menjadi Residen Banyumas (1873 – 1874⁷⁴), menggantikan C. de Waal (1867 – 1873⁷⁵).

23 Maret 1876 ia dinyatakan pensiun, dan meninggal di Sukabumi pada 25 Agustus 1910⁷⁶. 

M.H. W. Nieuwenhuijs lahir di Amsterdam pada tahun 1821 dan merupakan putra dari Christianus Joannes Nieuwenhuijs (1776 – 1837) dengan istri pertama Getrudis Maria Mertz (?? – 1823)⁷⁷.

(M.H.W Nieuwenhuijs diketahui pernah menjalin hubungan dengan seorang wanita pribumi bernama Mina, dan memperoleh seorang anak perempuan yang lahir di Buitenzorg (Bogor) pada 27 Des 1847, yang diberi nama Elizabeth Nieuwenhuijs. Ia menikah resmi dengan  Eliza Haswell dan istri resminya ini meninggal di Sukabumi 1 jan. 1907)⁷⁸.

6)      Gerardus Johannes Petrus Peeters (24 Nov 1864 – Agustus 1865⁷⁹)

Pada tahun 1852 menjadi beschiking resident di Karesidenan Semarang (1852 – 1855⁸⁰), dilanjutkan berdinas di Karesidenan Bengkulu dalam jabatan yang sama (1856 – 1858⁸¹).

Pada tanggal 26 Januari 1858 menjadi Komisariat yang bertugas di Karesidenan Tegal (1858 – 1860⁸²), dilanjutkan pada 7 Agustus menjadi Contoleur kelas 3 yang berdinas di Kantor Asisten Resident Bengkulu (1860 – 1861). Pada Maret 1861, pangkatnya menjadi Contoleur kelas 2 (1861 – 1862⁸³) dan 11 Juli 1862 menjadi Contoleur kelas 1 ditempat tugas yang sama, sekaligus menjadi Controleur kelas 1 di Moko-moko (1862 – 1864⁸⁴).

Pada 22 November 1864, ia dipromosikan menjadi Assisten Resident Saparua, menggantikan M.H.W. Nieuwenhuijs.

Berdinas hanya setahun di Saparua, pada 20 Juni 1866 ia ditunjuk sebagai Assisten Resident Tebing Tinggi, Karesidenan Palembang (1866 – 1871⁸⁵), menggantikan P.A. Bik Jr  (1861 – 1866⁸⁶).

Pada 30 Januari 1872 ia dipromosikan menjadi Hoofd Commmies/Pimpinan Komisariat di Algemen Kassen Batavia (1872 – 1875⁸⁷), dilanjutkan menjadi anggota Colege boedemesteren der Chinese (1875 – 1881⁸⁸)

G.J.P. Peeters diketahui meninggal di Batavia pada 13 November 1905⁸⁹.

Tentang Keluarga :

Janneta Frederika Theresia Peeters (1830 - 1860), adik dari G.J.P. Peeters

(G.J.P.Peeters lahir pada 4 Mei 1826 di Banda Nera, dan merupakan putra dari Didericus Henricus Peeters dan Johanna Frederika Christina Cornabé)⁹⁰.

Ibunya, adalah putri dari Alexander Cornabe dengan istrinya yang kedua, Margaretha Theodora Amelia Dürr⁹¹.

Ayahnya, meninggal di Djomblang Semarang pada 12 April 1855⁹².

Alexander Cornabe, adalah bekas opperhoofd VOC Timor (1766-1771⁹³), Hoofd/Residen VOC Tegal (1771 – 1777⁹⁴), Gubernur VOC Ternate (1780 -1793⁹⁵), Gubernur VOC Ambon (Des 1794 – Feb 1796⁹⁶) saat pengambilalihan Maluku oleh Inggris pada kali pertama.

Sedangkan Margaretha Theodora Amelia Dürr adalah putri⁹⁷ dari Goerge Fredrik Duur, seorang Sekretaris Gubernemen VOC Ternate sekaligus sekretaris Raad van Politie Gubernemen Ternate (1780 -1785⁹⁸), Fiscal  dan Winkelier di Gubernemen Ternate (1785 -1792⁹⁹) Residen Manado (1793-1803¹⁰⁰).

Di Tahun 1806, Margaretha Theodora Amelia Dürr menikah¹⁰¹ lagi dengan dengan Johan Frederik During, komandan Garnisun di Ternate (1803) dan Ambon (1804-1808) dengan pangkat Mayor, serta di Banda (1808-1810) dengan pangkat Letnan Kolonel.

7)      Thomas Reinier Johanes Marinus Huijsers (1865 – 1866¹⁰²)

Dalam  tahun 1854 ditunjuk menjadi komisaris di Kupang pulau Timor (1854 – 1856¹⁰³), kemudian dipromosikan menjadi Secretary Karesidenan Ternate (1859 – 1863¹⁰⁴).

Setelah selesai bertugas di Ternate, selama 2 tahun ia tanpa jabatan dan tinggal di Belanda.  Ia kemudian ditunjuk menjadi assistent-resident  Saparua dan Haruku, menggantikan G.J.P. Peeters.

6 tahun kemudian, sejak 20 Juni 1872 ia diketahui bertugas di Semarang menjadi Algemene Pakhuismeester (1872 – 1774¹⁰⁵)

Tidak banyak yang diketahui tentang kehidupan pribadinya, hanya ia lahir di Oost Indie atau di “Indonesia”¹⁰⁶

Catatan Tambahan

T.R.J.M. Huijsers adalah Assisten Resident terakhir Saparua – Haruku.

Ini adalah tahun terakhir, dimana Saparua dan Haruku memiliki pejabat yang bergelar Assisten Resident....

Sejak tahun 1867 – 1881 wilayah Saparua – Haruku tetap berstatus Afdeling, namun pejabat yang memerintah Afdeling ini bukan lagi bergelar Asisten Residen, namun dijabat oleh seorang yang bergelar Controleur (Kontrolir) berspesifikasi kelas 1 dan 2.

Pembahasan tentang Controleur Saparua – Haruku akan diulas pada seri ke-9 dari serial artikel ini

                                                                               Bersambung

Catatan Kaki

1.       Besluit gouverneur-generaal (Duymaer van Twist) 6 augustus 1851 no. 30, Batavia.

Afschrift. NA, Koloniën 2.10.02, 7124.

Ø  Besluit gouverneur-generaal (Duymaer van Twist) 7 december 1852 no. 3, Batavia. Afschrift. NA, Koloniën 2.10.02, 7140.

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1849, Batavia, 1849, hal 92

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1850, Batavia, 1850, hal 94

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1851, Batavia, 1851, hal 88

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1852, Batavia, 1852, hal 86

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1853, Batavia, 1853, hal 95

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1854, Batavia, 1854, hal 95

2.       Fraasen, Chr. Fr, Bronen Betreffende Midden Molukken 1796 – 1902, Register Naam Goes, Hendrik Daniel Adrian van der,

3.       Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1846, Batavia, 1846, hal 69

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1847, Batavia, 1847, hal 71 – 72

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1848, Batavia, 1848, hal 91-92

Ø  http://stenlyaddy.blogspot.co.id/2013/07/residen-manado-2.html

Ø  A. Kojongian, Daftar Resident Manado

4.       Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1844, Batavia, 1844, hal 59

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1845, Batavia, 1845, hal 69

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1846, Batavia, 1846, hal 69

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1847, Batavia, 1847, hal 71

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1848, Batavia, 1848, hal 71

Ø  http://stenlyaddy.blogspot.co.id/2013/07/residen-manado-2.html

Ø  A. Kojongian, Daftar Resident Manado

5.       Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1849, Batavia, 1849, hal 95

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1850, Batavia, 1850, hal 97

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1851, Batavia, 1851, hal 90

Ø  http://stenlyaddy.blogspot.co.id/2013/07/residen-manado-2.html

Ø  A. Kojongian, Daftar Resident Manado

6.       Besluit gouverneur-generaal (Duymaer van Twist) 7 december 1852 no. 3, Batavia. Afschrift. NA, Koloniën 2.10.02, 7140.

7.       Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1858, Batavia, 1858, hal 127

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1860, Batavia, 1860, hal 134

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1862, Batavia, 1862, hal 145

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1864, Batavia, 1864, hal 156

8.       Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1856, Batavia, 1856, hal 108

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1857, Batavia, 1857, hal 114

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1855, Batavia, 1855, hal 101

9.       Goes, H.D.A van der, Nieuw Guinea, ethnographisch en natuurkundig onderzocht en beschreven in 1858

10.    http://genea.pedete.net/muiden/9559.htm

11.    Idem

12.    Fraasen, Chr. Fr, Bronen Betreffende Midden Molukken 1796 – 1902, Register Naam Goes, Hendrik Daniel Adrian van der

13.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1856, Batavia, 1856, hal 108

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1857, Batavia, 1857, hal 113

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1858, Batavia, 1858, hal 126

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1859, Batavia, 1859, hal 131

14.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1842, Batavia, 1842, hal 62

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1846, Batavia, 1846, hal

78

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1844, Batavia, 1844, hal

65

15.    Idem

16.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1847, Batavia, 1847, hal 79

17.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1848, Batavia, 1848, hal 72

18.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1847, Batavia, 1847, hal 79

19.    Fraasen, Chr. Fr, Bronen Betreffende Midden Molukken 1796 – 1902, Register Naam Schminke, Wilhelm

20.    Idem

21.    Idem

22.    Bijlagen van het Verslag der Handelingen van de Twede Kamer der Staten General 1869 – 1870

23.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1860, Batavia, 1860, hal 134

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1861, Batavia, 1861 hal 139

24.    Fraasen, Chr. Fr, Bronen Betreffende Midden Molukken 1796 – 1902, Register Naam Duvelaar van Campen, Willem Anthonie

25.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1846, Batavia, 1846 hal 164

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1847, Batavia, 1847 hal 65

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1848, Batavia, 1848 hal 60

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1849, Batavia, 1849 hal 61

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1850, Batavia, 1850 hal 64

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1851, Batavia, 1851 hal 59

26.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1856, Batavia, 1856 hal 108

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1857, Batavia, 1857 hal 113

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1858, Batavia, 1858 hal 127

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1859, Batavia, 1859 hal 131

27.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1847, Batavia, 1847 hal 69

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1848, Batavia, 1848 hal 89

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1850, Batavia, 1850 hal 94

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1851, Batavia, 1851 hal 88

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1853, Batavia, 1853 hal 95

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1854, Batavia, 1854 hal 95

28.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1860, Batavia, 1860 hal 134

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1861, Batavia, 1861 hal 139

29.    Naturkundig Tidschrift voor Nederlandsch Indie, deel xx, H.M. van Dorp, Batavia, 1859-1860

30.    Naturkundig Tidschrift voor Nederlandsch Indie, deel xx, H.M. van Dorp, Batavia, 1859-1860, Hal 210 -211

31.    Fraasen, Chr. Fr, Bronen Betreffende Midden Molukken 1796 – 1902, Register Naam Duvelaar van Campen, Willem Anthonie

Ø  https://gw.geneanet.org/mmeisenbacher?lang=en&pz=willem+antonie&nz=langhout&ocz=0&p=willem+antonie&n=duvelaar+van+campen

32.    Idem

33.    https://gw.geneanet.org/mmeisenbacher?lang=en&pz=willem+antonie&nz=langhout&ocz=0&p=willem+antonie&n=duvelaar+van+campen

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1846, Batavia, 1846 hal 305

Ø  https://gw.geneanet.org/mmeisenbacher?lang=nl&iz=466&p=maria+henriette&n=goedkoop

34.    https://gw.geneanet.org/mmeisenbacher?lang=en&pz=willem+antonie&nz=langhout&ocz=0&p=willem+antonie&n=duvelaar+van+campen

Ø  https://gw.geneanet.org/mmeisenbacher?lang=nl&iz=466&p=maria+henriette&n=goedkoop

35.    Idem

36.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1861, Batavia, 1861 hal 140

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1862, Batavia, 1862 hal 144

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1863, Batavia, 1863 hal 149

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1860, Batavia, 1860 hal 134

37.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1863, Batavia, 1863 hal 148

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1862, Batavia, 1862 hal 144

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1861, Batavia, 1861 hal 139

38.    Fraasen, Chr. Fr, Bronen Betreffende Midden Molukken 1796 – 1902, Register Naam Leeuwen, Andries Pieter van

39.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1851, Batavia, 1851 hal 43

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1852, Batavia, 1852 hal 43

40.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1853, Batavia, 1853 hal 50

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1854, Batavia, 1854 hal 50

41.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1855, Batavia, 1855 hal 52

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1856, Batavia, 1856 hal 56

42.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1860, Batavia, 1860 hal 134

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1861, Batavia, 1861 hal 139

43.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1866, Batavia, 1866 hal 220

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1867, Batavia, 1867  hal 94

44.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1868, Batavia, 1868  hal 116

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1869, Batavia, 1869  hal 133

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1870, Batavia, 1870  hal 162

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1871, Batavia, 1871  hal 179

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1872, Batavia, 1872  hal 183

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1873, Batavia, 1873  hal 185

45.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1873, Batavia, 1873  hal 185

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1874, Batavia, 1874  hal 168

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1875, Batavia, 1875  hal 175

46.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1876, Batavia, 1876  hal 183

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1877, Batavia, 1877  hal 180

47.    https://gw.geneanet.org/johanniswijken?lang=en&iz=943&p=andries+pieter&n=van+leeuwen

Ø  Fraasen, Chr. Fr, Bronen Betreffende Midden Molukken 1796 – 1902, Register Naam Leeuwen, Andries Pieter van

48.    Idem

49.    https://gw.geneanet.org/johanniswijken?lang=en&iz=943&p=andries+pieter&n=van+leeuwen

Ø  Fraasen, Chr. Fr, Bronen Betreffende Midden Molukken 1796 – 1902, Register Naam Leeuwen, Andries Pieter van

Ø  https://gw.geneanet.org/johanniswijken?lang=en&iz=943&p=andries+pieter&n=van+leeuwen

50.    https://gw.geneanet.org/johanniswijken?lang=en&iz=943&p=andries+pieter&n=van+leeuwen

Ø  Fraasen, Chr. Fr, Bronen Betreffende Midden Molukken 1796 – 1902, Register Naam Leeuwen, Andries Pieter van

51.    Idem

52.    Idem

53.    https://gw.geneanet.org/johanniswijken?lang=en&iz=943&p=andries+pieter&n=van+leeuwen

54.    Idem

55.    https://gw.geneanet.org/johanniswijken?lang=en&iz=943&p=wilhelmina+margaretha+elisabeth&n=van+leeuwen

Ø  Der Kloot, M.A. van Rhede, De Gouverneurs Generaal en Commisarissen Generaal van de Nederlandsch – Indie 1610 – 1888, W.P. Stockum en zoon. S’Gravenhage, 1891, Hal 172

56.    Idem

57.    Der Kloot, M.A. van Rhede, De Gouverneurs Generaal en Commisarissen Generaal van de Nederlandsch – Indie 1610 – 1888, W.P. Stockum en zoon. S’Gravenhage, 1891, Hal 170 – 173

58.    Gouverneur der Molukken (Andrée Wiltens) aan gouverneur-generaal (Sloet van de Beele), Ambon, 30 augustus 186. No. 2471. Afschrift. NA, Koloniën 2.10.02, 1405, vb. 19 november 1863 no. 41.

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1864, Batavia, 1864  hal 155

59.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1847, Batavia, 1847  hal 8

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1848, Batavia, 1848  hal 9

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1849, Batavia, 1848  hal 9

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1850, Batavia, 1850  hal 9

60.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1851, Batavia, 1851  hal 56

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1852, Batavia, 1852  hal 56

61.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1853, Batavia, 1853  hal 64

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1854, Batavia, 1854  hal 64

62.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1856, Batavia, 1856  hal 108

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1857, Batavia, 1857  hal 114

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1858, Batavia, 1858  hal 127

63.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1854, Batavia, 1855  hal 96

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1853, Batavia, 1853  hal 96

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1852, Batavia, 1852  hal 86

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1850, Batavia, 1850  hal 95

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1848, Batavia, 1848  hal 89

64.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1859, Batavia, 1859  hal 93

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1860, Batavia, 1860  hal 101

65.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1865, Batavia, 1865  hal 267

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1866, Batavia, 1866  hal 270

66.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1864, Batavia, 1864  hal 156

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1862, Batavia, 1862  hal 145

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1860, Batavia, 1860  hal 134

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1858, Batavia, 1858  hal 127

67.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1867, Batavia, 1867  hal 146

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1868, Batavia, 1868  hal 152

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1869, Batavia, 1869  hal 162

Ø  De Clerk, F.S.A, Ternate : The Residency and it’s Sultanate (Edisi Terjemahan Bahasa Inggris oleh Paul Michael Taylor dan Marie N Richards, Washington DC, 1999,  hal 132 – 133)

68.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1864, Batavia, 1864  hal 157

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1865, Batavia, 1865  hal 265

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1866, Batavia, 1866  hal 271

Ø  De Clerk, F.S.A, Ternate : The Residency and it’s Sultanate (Edisi Terjemahan Bahasa Inggris oleh Paul Michael Taylor dan Marie N Richards, Washington DC, 1999,  hal 132 – 133)

69.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1867, Batavia, 1867  hal 143

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1868, Batavia, 1868  hal 149

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1869, Batavia, 1869  hal 160

Ø  Jong, Chr.G.F. de, De Protestantse Kerk in de Midden-Molukken 1803-1900. Bijlage VI, hal 646

70.    Jong, Chr.G.F. de, De Protestantse Kerk in de Midden-Molukken 1803-1900. Bijlage VI, hal 646

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1870, Batavia, 1870  hal 189

Ø  Fraasen, Chr. Fr, Bronen Betreffende Midden Molukken 1796 – 1902, Register Naam Craab, Petrus van der

71.    Fraasen, Chr. Fr, Bronen Betreffende Midden Molukken 1796 – 1902, Register Naam Craab, Petrus van der

Ø  http://stenlyaddy.blogspot.co.id/2013/07/residen-manado-2.html

Ø  Kojongian, Daftar Resident Manado

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1873, Batavia, 1873  hal 204

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1874, Batavia, 1874  hal 204

72.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1873, Batavia, 1873  hal 192

73.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1872, Batavia, 1872  hal 190

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1871, Batavia, 1871  hal 185

74.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1874, Batavia, 1874  hal 173

75.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1868, Batavia, 1868  hal 173

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1870, Batavia, 1870  hal 150

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1872, Batavia, 1872  hal 171

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1873, Batavia, 1873  hal 173

76.    Fraasen, Chr. Fr, Bronen Betreffende Midden Molukken 1796 – 1902, Register Naam Nieuwenhuijs, Matthias Herman Willem

77.  https://www.genealogieonline.nl/de-strijense-familie-van-haren/I75754.php

78.    Catatan kaki no 76

79.    Fraasen, Chr. Fr, Bronen Betreffende Midden Molukken 1796 – 1902, Register Naam Peeters, Gerardus Johanes Petrus

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1865, Batavia, 1865  hal 266

80.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1852, Batavia, 1852  hal 51

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1853, Batavia, 1853  hal 59

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1854, Batavia, 1854  hal 59

81.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1856, Batavia, 1856  hal 94

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1857, Batavia, 1857  hal 97

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1858, Batavia, 1858  hal 109

82.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1859, Batavia, 1859  hal 77

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1860, Batavia, 1860  hal 80

83.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1862, Batavia, 1862  hal 121

84.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1863, Batavia, 1863  hal 125

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1864, Batavia, 1864  hal 130

85.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1867, Batavia, 1867  hal 120

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1868, Batavia, 1868  hal 125

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1869, Batavia, 1869  hal 141

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1870, Batavia, 1870  hal 170

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1871, Batavia, 1871  hal 186

86.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1865, Batavia, 1865  hal 244

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1863, Batavia, 1863  hal 128

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1862, Batavia, 1862  hal 125

87.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1873, Batavia, 1873  hal 251

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1875, Batavia, 1875  hal 552

88.    Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1877, Batavia, 1877  hal 124

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1878, Batavia, 1878  hal 128

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1880, Batavia, 1880  hal 134

89.    Fraasen, Chr. Fr, Bronen Betreffende Midden Molukken 1796 – 1902, Register Naam Peeters, Gerardus Johanes Petrus

90.    Idem

91.    www.geni.com>people>Margaretha Theodora Amelia Cornabe (Durr)

Ø  www.geni.com>people>Alexander Cornabe

92.    Catatan kaki no 89

93.    Hagerdaal, Hans, Lords of the land, Lords of the sea, KITLV Press, Leiden, 2012, Apendix 3, hal 426

94.    Naamboekje.van de Wel Ed Heeren der Hooge Regering....April 1776, Petrus Schouten en Reinier Ottens,Amsterdam, 1777, hal 80

95.    Naamboekje.van de Wel Ed Heeren der Hooge Regering....Desember 1780, Petrus Schouten en Reinier Ottens, Amsterdam,1783, hal 55

96.    Naamboekje.van de Wel Ed Heeren der Hooge Regering....Desember 1794, Pieter van Geeman, Batavia, 1794, hal 63

97.    www.geni.com>people>Margaretha Theodora Amelia Cornabe (Durr)

www.geni.com>people>Frederik Durr

98.    Naamboekje.van de Wel Ed Heeren der Hooge Regering....Desember 1783, Pieter Schouten en Reinier Ottens, Amsterdam, 1785, hal 58

99.    Naamboekje.van de Wel Ed Heeren der Hooge Regering....Desember 1786, Pieter van Geeman, Batavia, 1786, hal 73

Ø  Naamboekje.van de Wel Ed Heeren der Hooge Regering....Desember 1792, Josias Schouten en Reinier Ottens, Amsterdam, 1794, hal 65

100.Naamboekje.van de Wel Ed Heeren der Hooge Regering....Desember 1793, Josias Schouten en Reinier Ottens, Amsterdam, 1796, hal 60

Ø  Naamboekje.van de Wel Ed Heeren der Hooge Regering....Desember 1793, Josias Schouten en Reinier Ottens, Amsterdam, 1796, hal 60

Ø  http://stenlyaddy.blogspot.co.id/2013/07/residen-manado-2.html

Ø  A. Kojongian, Daftar Para Residen Manado

101.www.geni.com>people>Margaretha Theodora Amelia Cornabe (Durr)

Ø  Fraasen, Chr. Fr, Bronen Betreffende Midden Molukken 1796 – 1902, Register Naam During, Johan Frederik

102.Gouverneur der Molukken (Arriëns) aan gouverneur-generaal (Sloet van de Beele), Ambon, 12 oktober 1865. No. 2394 geheim. Afschrift. NA, Koloniën 2.10.02, 1695, vb. 23 december 1865 no. 10

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1866, Batavia, 1866  hal 269

103.Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1855, Batavia, 1855  hal 106

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1856, Batavia, 1856  hal 112

104.Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1860, Batavia, 1860  hal 136

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1862, Batavia, 1862  hal 146

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1863, Batavia, 1863  hal 150

Ø  Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1859, Batavia, 1859  hal 132

105.Almanak en Naamregister voor Nederlandsch -  Indie voor het jaar 1874, Batavia, 1874  hal 313

106.Fraasen, Chr. Fr, Bronen Betreffende Midden Molukken 1796 – 1902, Register Naam Huijsers, Th. R.J.M.