A. Sumber-sumber Gereja
1. Laporan hasil kunjungan ke gereja
dan sekolah di Pulau Honimoa, Nusalaut dan Seram oleh DS Nicolaas
Hodenpijl dan Ouderling (Penatua) Anthony Mayassa serta Joannes
Pattykaihatoe, tertanggal 7 Januari 16951.
Sumber ini berisikan laporan
kunjungan “kerja” dari Pendeta Nicolaas Hodenphyl bersama 2 orang Ouderling,
Anthony Mayassa/Mayassan2 dan Johannes Patikayhatu yang juga
Radja Negeri Ullath dan Pattij Negeri Titaway. Mereka bertiga melakukan kunjungan
kerja sejak tanggal 4 Oktober 1694 hingga 5 Desember 1694.
Pada laporan ini, disebutkan
secara eksplisit pada tanggal 27-28 Oktober 1694, mereka
mengunjungi negeri Tiouw dan Saparua3. Juga disebutkan pada tanggal
5 Desember 1694, mereka berkunjung ke Fortres (benteng) Duurstede4 di
(negeri Saparua).
Fragment dari laporan di atas adalah sebagai berikut:
Den 27en dito hebben wij het school van de 2 negerije Tiouw en
Saparoea, onder den
meester Paulus Ahaouloe, daar bij de rol bevonden 83 kinderen…………………………
Den 28en dito, sondag, hebben wij des voormiddags de inwoonders van de 2
negerijen
Tiouw en Saparoea gecatechiseert, en mede weynig in kennis bevonden. Het getal
der
christelijken zijn 566 zielen, waarvan 30 ledematen, die wij tegens namiddags
ter H. tafel
nodigden………………………..
Den 5en dito des morgens reden we na het fortres Duurstede, daar we die
voormiddag predikte voor guarnisoen, en het H. avondmaal aan de daar zijnde
Europese ledematen bediende, gelijk mede in mijn woonplaats voor de inlandse
christenen. Des namiddags gepredikt en H. avondmaal bedient hebben
Terlihat dengan jelas, untuk
pertama kalinya, 2 tahun setelah (beroperasinya) benteng Duurstede, nama itu
telah disebutkan seperti yang kita kenal sekarang
2. Laporan hasil kunjungan ke gereja
dan sekolah di Pulau Honimoa, Nusalaut dan Seram oleh DS Nicolaas
Hodenpijl dan Ouderling (Penatua) Anthony Mayassa serta Joannes
Pattykaihatoe, tertanggal Juli 16955
Sumber ini berisikan laporan
kunjungan “kerja” dari Pendeta Nicolaas Hodenphyl bersama 2 orang Ouderling,
Anthony Mayassa/Mayassan dan Johannes Patikayhatu yang juga Radja Negeri Ullath
dan Pattij Negeri Titaway. Mereka bertiga melakukan kunjungan kerja sejak
tanggal 15 Maret 1695 hingga Juni 1695
Pada laporan ini, disebutkan
secara eksplisit pada tanggal 19 Mei 1695, mereka mengunjungi negeri Tiouw dan
Saparua6. Juga disebutkan pada tanggal 12 Mei 1695, mereka
berkunjung ke Fortres (benteng) Duurstede7 di (negeri Saparua)
Fragment dari laporan di atas adalah sebagai berikut:
Den 12 dito, hemelvaardsdag, predikte in
het fortres Duersteden voor het guarnisoen en
verkondigde aan de Europiaanse ledematen, zijnde 5 persoonen, hoe
aanstaande pinxterdag
het nachtmaal onses Heeren stond uyt te deelen…………….
Den 19 dito des voormiddags bezogten ter school van de negerijen Tiouw
en Saparua,
onder den meester Paulus Ahaoulo, daar bij de rol 87 en present 51 kinderen
vond, zijnde
9 door ziekte en 27 door nalatigheyd absent……….
3. Berita dari Kerkenraad van Ambon
kepada Klasis Walcheren dan Sinodal Holland tertanggal 25 September 17008
Pada sumber panjang ini, salah
satunya dijelaskan semacam “deskripsi” tentang 9 pulau yang menjadi bagian dari
Gubernemen Ambon (dalam konteks kekristenan)
Fragment dari sumber itu sebagai berikut9:
Vooraf zeggen wij dan dat de provincie van Amboina in verscheyden eylanden
bestaat
en verdeeld is, te weten, in:
1. ’t Eyland Amboina (alwaar de hoovdplaats, het Casteel genaamt Victoria
is, daar den Ed.
Heer gouverneur woond, en de meeste compagniedienaars, borgers en Mardhikers of
vrijgemaakte haare stant- en woonplaatsen hebben………………
2. ’t Eyland Oma, gelegen ten oosten van Amboina, ’twelke ook Haroeko werd
genoemd,
op welke eenige negrijen christenen en eenige nog muhhammedanen zijn
3. Het eyland Honimoa, of Uliasser, ook oostwaards van Oma, alwaar alle
d’inwoonders
belijdenisse van de christelijke godsdienst doen, uytgenomen weynige andere, te
weten het kleenste gedeelte van de negrij Sorri-Sorri, die nog bij ’t
muhhammedaanse geloov blijven
4. ’t Eyland genaamt Nussa-laut, daar zijn alle de inwoonders christenen
Dari “deskripsi” diatas, terlihat
jelas bahwa Pulau Haruku (atau Oma) terletak di bagian timur dari Pulau Ambon,
pulau Honimoa atau Uliaser terletak disebelah timur pulau Haruku. Juga
disebutkan bahwa “mayoritas” penduduk pulau Honimoa/Uliaser adalah beragama
Kristen, hanya pada negeri Siri Sori terdapat komunitas/pemeluk agama Islam (Negeri
Iha dan Kulur tidak disebutkan karena telah berpindah ke Selatan Seram).
Disebutkan juga bahwa seluruh penduduk pulau Nusalaut beragama Kristen.
4. Brief Kerkenraad van Ambon kepada
Kerkenraad van Batavia tertanggal 19 September 172510
Pada sumber ini telah disebutkan
Saparua (dalam dokumen tertulis Saparoa) sebagai nama sebuah negeri, yang kita
pahami di masa kini.
Fragment dari sumber itu11 :
Raad in de Maleytse kerk zijn inleydingspredicatie in ’t Maleyts gedaan, en staat voortaan te Syri Sorry, onder Saparoa leggende, den
Maleitschen dienst te vervullen
5. Brief Kerkenraad van Ambon kepada
Klasis van Amsterdam tertanggal 19 September 172512
Fragment dari sumber itu:
dat de Heeren n. Ninaber, voor 2 jaren te Syri Sorry onder ’t cantoor
Saparoa in ’t Maleyts dienst doende
6. Brief Kerkenraad van Ambon kepada
Klasis van Amsterdam tertanggal 20 September 173113
Fragment dari sumber itu:
Petrus Kraan op ’t onderhoorige district van Saperoua, en door den
scriba deeser tweemaal op de cust Hitoe
7. Brief Kerkenraad van Ambon kepada
Kerkenraad van Batavia, tertanggal 8 Mei 173514
Fragment dari sumber itu:
……die op de visite na de Cust Ceram etc., op Honimoa den 9 november 1734
gestorven en van daar na Saperoua gebracht en begraven is
8. Brief Kerkenraad van Ambon kepada
Kerkenraad van Batavia tertanggal 22 September 173615
Fragment dari sumber itu:
De kerk- en schoolvisietens sijn dit en ’t voorgaende jaar volgenden weise
waargenomen.
De dubbelde grote visite op de eylanden Boero, Manipa, Bonoa, Cerams kust,
Nusselaut,
Saparoa en Oma is door den scriba deser in de maanden october en november des
afgewekenen jaars na vermogen verrigt
9. Brief Kerkenraad van Ambon kepada
Kerkenraad van Batavia tertanggal September 173916
Fragment dari sumber itu:
De kerk- en schoolvisiten zijn
dit voorgaande jaar gedaan op de eylanden Buro, Manipa,
Bonoa, Cerams kust, Nussalaut, Saparoa en Oma door den Eerw. C. Stenvers in de
maanden october en november; op het
gebergte van Leytimor door den Eerw. Beekman
Sumber:
1. RAPPORT BETREFFENDE EEN VISITATIE
VAN KERKEN EN SCHOLEN OP SAPARUA, NUSALAUT EN CERAM DOOR DS. NICOLAAS HODENPIJL
EN DE OUDERLINGEN ANTHONI MAYASSA EN JOANNES PATTIKAYHATOE. Ambon 7
januari 1695.
ANRI, Archief Kerkenraad Batavia
136, bundel rapporten en extracten 1692-1705, ongefolieerd.
Afschrif (in Niemeijer, Hendrik.E, End, Th van den, Schutte,
G.J. Bronnen Betreffende Kerk en School in de gouvernementen Ambon, Ternate en
Banda ten tijde van de VOC (1605-1791), Eerste deel tweede band, HUYGENS ING
(KNAW), Den Haag, 2015, hlm 86-95)
2. Francois Valentyn menulis nama
Radja Negeri Ullath ini sebagai Anthoni Mayassan
·
Valentyn,
Francois, Omstandig Verhaal van de Geschiedenissen En Zaakenhet Kerkeyke
Ofte Den Godsdienstbetreffende , Zoo In Amboina,Als In Alle De Eylanden, daar
Onder Behoorende..........deerde deel, vyfde hoofdstuk, Joannes van Braam,
Gerard onder De Linden, Dordrecht en Amsterdam, 1726, hlm 144
3. Catatan kaki no 1 (hlm 92)
4. Idem (hlm 94)
5. RAPPORT BETREFFENDE EEN VISITATIE
VAN KERKEN EN SCHOLEN OP SAPARUA, NUSALAUT EN DE ZUIDKUST VAN CERAM DOOR DS.
NICOLAAS HODENPIJL EN DE OUDERLINGEN ANTHONI MAYASSA EN JOANNES
PATTIKAYHATU. Saparua, juli 1695.
ANRI, Archief Kerkenraad Batavia 136, bundel rapporten en extracten 1692-1705,
ongefolieerd.
Afschrift (in Niemeijer, Hendrik.E, End, Th van den, Schutte, G.J.
Bronnen Betreffende Kerk en School in de gouvernementen Ambon, Ternate en Banda
ten tijde van de VOC (1605-1791), Eerste deel tweede band, HUYGENS ING (KNAW),
Den Haag, 2015, hlm 110-119)
6. Idem (hlm 116 )
7. Idem (hlm 115)
8. BRIEF VAN DE KERKENRAAD VAN AMBON AAN DE SYNODEN VAN NOORD- EN ZUIDHOLLAND
EN AAN DE CLASSIS WALCHEREN. Amboina, 25 september 1700.
ANRI, Archief Kerkenraad Batavia 137, fol. 351-411; Zeeuws Archief, Archief
Classis Walcheren (in Niemeijer,
Hendrik.E, End, Th van den, Schutte, G.J. Bronnen Betreffende Kerk en School in
de gouvernementen Ambon, Ternate en Banda ten tijde van de VOC (1605-1791),
Eerste deel tweede band, HUYGENS ING (KNAW), Den Haag, 2015, hlm 217-233)
9. Idem (hal 230)
10. BRIEF VAN DE KERKENRAAD VAN AMBON AAN DE KERKENRAAD VAN BATAVIA. Ambon,19
september 1725.
ANRI, Archief Kerkenraad Batavia 137, fol. 669-671(in Niemeijer, Hendrik.E,
End, Th van den, Schutte, G.J. Bronnen Betreffende Kerk en School in de
gouvernementen Ambon, Ternate en Banda ten tijde van de VOC (1605-1791), Eerste
deel tweede band, HUYGENS ING (KNAW), Den Haag, 2015, hlm 323-324)
11. Idem (hlm 323-324)
12. BRIEF VAN DE KERKENRAAD VAN AMBON AAN DE CLASSIS AMSTERDAM. Ambon, 19
september 1725.
SAA, Archief Classis Amsterdam 187, fol. 234-237 (in Niemeijer, Hendrik.E,
End, Th van den, Schutte, G.J. Bronnen Betreffende Kerk en School in de
gouvernementen Ambon, Ternate en Banda ten tijde van de VOC (1605-1791), Eerste
deel tweede band, HUYGENS ING (KNAW), Den Haag, 2015, hlm 324-325)
13. BRIEF VAN DE KERKENRAAD VAN AMBON AAN DE CLASSIS AMSTERDAM. Ambon, 20
september 1731.
SAA 379, Archief Classis Amsterdam 188, fol. 112-113 (in Niemeijer, Hendrik.E,
End, Th van den, Schutte, G.J. Bronnen Betreffende Kerk en School in de
gouvernementen Ambon, Ternate en Banda ten tijde van de VOC (1605-1791), Eerste
deel tweede band, HUYGENS ING (KNAW), Den Haag, 2015, hlm 336-337)
14. BRIEF VAN DE KERKENRAAD VAN AMBON AAN DE KERKENRAAD VAN BATAVIA. Ambon,8
mei 1735.
ANRI, Archief Kerkenraad Batavia 137, fol. 745-747. (in Niemeijer, Hendrik.E,
End, Th van den, Schutte, G.J. Bronnen Betreffende Kerk en School in de
gouvernementen Ambon, Ternate en Banda ten tijde van de VOC (1605-1791), Eerste
deel tweede band, HUYGENS ING (KNAW), Den Haag, 2015, hlm 353-354)
15. BRIEF VAN DE KERKENRAAD VAN AMBON AAN DE KERKENRAAD VAN BATAVIA.
Ambon, 22 september 1736.
ANRI, Archief Kerkenraad Batavia 137, fol. 765-772 (in Niemeijer, Hendrik.E,
End, Th van den, Schutte, G.J. Bronnen Betreffende Kerk en School in de
gouvernementen Ambon, Ternate en Banda ten tijde van de VOC (1605-1791), Eerste
deel tweede band, HUYGENS ING (KNAW), Den Haag, 2015, hlm 359-361)
16. BRIEF VAN DE KERKENRAAD VAN AMBON AAN DE KERKENRAAD VAN BATAVIA. Ambon, z.d. [september 1739].
ANRI, Archief Kerkenraad Batavia 138, fol. 41-44 (in Niemeijer, Hendrik.E,
End, Th van den, Schutte, G.J. Bronnen Betreffende Kerk en School in de
gouvernementen Ambon, Ternate en Banda ten tijde van de VOC (1605-1791), Eerste
deel tweede band, HUYGENS ING (KNAW), Den Haag, 2015, hlm 369-370)
17. BRIEF VAN DE KERKENRAAD VAN AMBON AAN DE KERKENRAAD VAN BATAVIA.
Ambon, 20 september 1741.
ANRI, Archief Kerkenraad Batavia 164, fol. 39-43 (in Niemeijer, Hendrik.E,
End, Th van den, Schutte, G.J. Bronnen Betreffende Kerk en School in de
gouvernementen Ambon, Ternate en Banda ten tijde van de VOC (1605-1791), Eerste
deel tweede band, HUYGENS ING (KNAW), Den Haag, 2015, hlm 381-382)
18. RAPPORT BETREFFENDE EEN VISITATIE
OP BURU, MANIPA, BUANO, CERAM, SAPARUA, NUSA LAUT EN HARUKU DOOR DS.
ADRIAAN PIETERSZ STEUTEL EN ANDEREN. Ambon, z.d.[november 1757].
NA, VOC 2931, fol. 216-242. Afschrift (in Niemeijer, Hendrik.E, End,
Th van den, Schutte, G.J. Bronnen Betreffende Kerk en School in de
gouvernementen Ambon, Ternate en Banda ten tijde van de VOC (1605-1791), Eerste
deel tweede band, HUYGENS ING (KNAW), Den Haag, 2015, hlm 400-418)
19. Idem (hlm 415)
20. KERKSTAAT VAN HET GOUVERNEMENT
AMBON. Ambon, z.d. [maart 1783].
ANRI, Archief Kerkenraad Batavia 138, fol. 204-207,
216-217 (in Niemeijer, Hendrik.E, End, Th van den, Schutte, G.J.
Bronnen Betreffende Kerk en School in de gouvernementen Ambon, Ternate en Banda
ten tijde van de VOC (1605-1791), Eerste deel tweede band, HUYGENS ING (KNAW),
Den Haag, 2015, hlm 526-529)
Tidak ada komentar:
Posting Komentar